Podboje Mongołów

    Mongołowie byli nomadami żyjącymi w niewielkich grupach plemiennych na stepach azjatyckich, obejmujących obszary współczesnej Mongolii, Mandżurii i wschodniej Syberii. 

    W ciągu XII wieku strukturę plemion mongolskich zaczęły kształtować różne procesy społeczno-ekonomiczne. Były one związane ze zróżnicowaniem majątkowym poszczególnych rodów oraz licznie toczonymi wojnami. Plemiona uboższe zostały zdominowane przez właścicieli dużych stad koni. W ten sposób powstały ordy. Na ich czele stanęli wytrawni wodzowie, przybierający tytuł chana i otaczający się radą wojowników. W 1135 roku wodzowi jednej z ord urodził się syn - Temudżyn. Jego imię wkrótce miało się stać postrachem w całej Azji.

    Temudżyn, stopniowo uzależniając od siebie sąsiednie plemiona, doprowadził na przełomie XII i XIII wieku do zbrojnego zjednoczenia Mongołów. W 1206 roku przybrał tytuł Czyngis-chana. Aby utrzymać przy sobie nieprzyzwyczajone do zwierzchniej władzy plemiona i przekonać możnych władców do centralistycznej władzy państwowej, podejmował zbrojne ekspedycje, dzięki którym Mongołowie zdobywali olbrzymie łupy. Nie dość, że Mongołowie zyskiwali nowe terytoria, to jeszcze podbite ludy musiały im płacić daninę, a także dostarczać wojskowe posiłki.

    W 1211 roku armia Temudżyna przerwała system obronny Wielkiego Muru i wdarła się do północnych Chin. Cztery lata później zdobyto Pekin. Tak zaczęły się wielkie podboje. W ciągu następnych 5 lat armia Czyngis-chana podbiła kolejno zachodni Turkmenistan, Persję, Armenię, część Indii i południową Ruś po Dniepr. Stolicą tego imperium było Karakorum.

    Po tym jak mongolskie zastępy podbiły Chiny, skierowały się na arabskie państwa w Presji. One również zostały rozgromione. Następnie, poprzez Kaukaz wyszły na stepy nad Morzem Czarnym. Książęta ruscy, dowiedziawszy się o pojawieniu się tajemniczych wojsk, ruszyli im na spotkanie. Ponieśli druzgocącą klęskę w bitwie nad rzeką Kałką (1223 rok). Mongołowie, nie wykorzystawszy tego sukcesu, zawrócili w bezkresne stepy.

    Gdy w 1227 roku Czyngis-chan umierał, jego władza sięgała od Wschodniej Europy po brzegi Oceanu Wielkiego. W swoim testamencie nakazał podzielenie imperium Mongołów na 4 odrębne, ale współpracujące ze sobą chanaty. W rzeczywistości powstały 4 rywalizujące ze sobą królestwa. Na wschodzie leżało największe z nich - imperium Wielkiego Chana, które wkrótce stało się Chinami dynastii Yuan. Większa część Azji Środkowej, razem z Kaszgarem i Samarkandą weszła w skład chanatu czagatajskiego. Większością Persji i Bliskim Wschodem zawładnęli Hulagidzi tworząc ilchanat ze stolicą w Tebrizie. A rozległe rosyjskie stepy, ciągnące się od gór Ałtaj po Kijów, przypadły w udziale słynnej Złotej Ordzie.

    Rozpoczęte podboje Czyngis-chana kontynuował jego wnuk - Batu-chan. Po udoskonaleniu olbrzymiej armii, która swym lekkim uzbrojeniem, a także zastosowaniem pocisków ognistych i wynalezionych przez Chińczyków machin balistycznych, jak również świetnie zorganizowanym wywiadem, Batu-chan wyruszył na podbój Europy. 

    Mongołowie chcieli zająć stepy czarnomorskie. Jednak aby zabezpieczyć ich posiadanie, postanowili zniszczyć okoliczne państwa, to jest Ruś, Węgry i Polskę. Ogromna armia mongolska ponownie runęła na Ruś (lata 1236-40). Ruscy książęta nie stanęli już do walki w otwartym polu. Mongołowie zdobywali grody jeden po drugim. 

    W roku 1240 Tatarzy (jak ich nazywano w Europie) zdobyli Kijów - który, spalony i złupiony, nigdy nie powrócił do roli stolicy całej Rusi - zawładnęli niemal całą Rusią jako państwem hołdowniczym i zniszczyli część Polski. Mongolskie wojska wkroczyły najpierw do Małopolski. Tutejsze rycerstwo próbowało zastąpić drogę najeźdźcom, ale uległo w kilku potyczkach. Mongołowie zdobyli i spalili Kraków, po czym ruszyli na Śląsk. Bez walki zdobyli Opole i Wrocław. Mongołowie dopiero pod Legnicą na Śląsku w 1241 roku napotkali poważniejszy opór. I chociaż Tatarzy zwyciężyli i tym samym osiągnęli założony cel, to nie posunęli się dalej na zachód. Podczas bitwy Batu-chan otrzymał wiadomość o śmierci w Karakorum wielkiego chana Mongołów - Ugedeja i nakazał odwrót przez Węgry, Czechy, Bułgarię i Rumunię. To było w roku 1242. Odtąd Mongołowie skierowali całą swoją uwagę na zdobycze w Azji. Podbili Mezopotamię i nawet usiłowali wkroczyć do Egiptu, ale przeszkodziła im klęska poniesiona w Palestynie w 1260 roku. Po tej dacie imperium mongolskie rozpadło się na szereg oddzielnych państw. Wschodni Mongołowie przyjęli od Chińczyków buddyzm, zachodni stali się muzułmanami. Z Europą sąsiadowała tak zwana Złota Orda na stepach czarnomorskich. 

    Inny wnuk Czyngis-chana - Kubilaj-chan, został w 1271 roku pierwszym cesarzem chińskiej dynastii Yuan. Potęga i bogactwo Mongołów osiągnęły nowe szczyty. Rok później odbudował Chanbałyk - czyli Pekin - jako swoją cesarska stolicę. 

    Mongołowie umieli się uczyć od podbitych ludów. I tak od Chińczyków przejęli umiejętność oblegania twierdz, budowy machin oblężniczych oraz używania prochu. W Chinach nauczyli się też sztuki administrowania ogromnym imperium.